Правото на слободно изразување е едно од основните човекови права, гарантирано во бројни меѓународни документи, како и Уставот на скоро секоја земја која што себе си се смета за слободна, демократска и ги почитува човековите права. Но, до оние кои очекуваат дека правно ќе се отворат различните аспекти во оваа колумна, ќе морам да ги разочарам. Прво бидејќи не сум правник, второ бидејќи сметам дека набројувањето на регулативите каде што се опишува и гарантира ова право веќе е апсолвирана тема, опфатена во голем број на трудови на мои колешки и колеги од невладиниот сектор. Оттаму, ќе се обидам во оваа колумна да ви ја опишам каузалната врска на правото на слободно изразување и активизмот, зашто се важни за една функционална демократија и како демократија умира во моментот кога слободата на изразување е под опсада од различни, често политички, интереси.

Дваесет и шестиот претседател на Соединетите Американски Држави, Теодор Рузвелт, за правото на слободно изразување ќе напомене „Да се објави дека не смее да има никаква критика (лимитирање на правото на слободно изразување) кон Претседателот, или дека треба да го поддржуваме Претседателот, дури и кога греши, не само што е непатриотски и сервилно, туку е и морално предавство за американската јавност.“ Цитатот директно укажува зашто слободното изразување на граѓаните е клучно во една демократија. Без критика, без слободно изразување на своите мислења, ставови, не само што нема демократија туку нема ни напредок. Оттаму и активизмот кој произлегува со користењето на правото слободно изразување е нужност во една демократија и слободно општество.

Но, какви се нашите примери во пракса? Не така одамна, партиската желба манифестирана преку државната управа директно ги напаѓаше оние кои на овој или оној начин слободно се изразувале и се дрзнаа да ја критикуваат јавно. Па така, веројатно во обид на сквернавење на мислењето и изразувањето на активисти, се обиде да го лимитира, омаловажи и дисквалификува мислењето на активистите преку објавување на даночни објави, напади преку медиуми и заокружување на активисти. Активистите сепак тоа не ги обесхрабри во искористување на своето право на слободно изразување. Секој граѓанин, без разлика на својата положба, има право на слобода на изразување и ниту еден пристап тоа не смее да го ограничи. Може на оние што се на власт да не им се допадне вашиот став и мислење, но затоа ова право е гарантирано и основно човеково право кој никој не може да ви го одземе..

Каде е лимитот на слободата на изразување? Едноставно е, завршува онаму каде навлегувате веќе во правата на другите околу вас. Не е слобода на изразување говор на омраза, клевети и да омаловажувате други. Во зборовите на еден од моите омилени писатели светот на научната фантастика, Џим С. Хајнс, кој вели  „Слободата на говор не ве заштитува од последиците од кажување глупости и невистини“. Па така, низ активистичка призма е исклучително важно да ги почитувате правата и на другите околу вас.

Се на се, правото на слобода на изразување е темел на едно демократско општество. А само на демократско општество му е потребен активизам и учество на граѓаните. Оттаму е исклучително важно ова право да користиме на правилниот начин, без омраза и со критика онаму каде што заслужува критика.

Блажен Малески

 

E drejta për shprehje të lirë është një nga të drejtat themelore të njeriut, e garantuar në dokumente të shumta ndërkombëtare, si dhe Kushtetuta e pothuajse çdo vendi që e konsideron veten të lirë, demokratik dhe respekton të drejtat e njeriut. Por, për ata që presin se nga aspekti ligjor do të hapen aspektet e ndryshme në këtë tekst, do të duhet t’i zhgënjej të njëjtit. Së pari sepse nuk jam jurist, së dyti sepse mendoj se numërimi i rregulloreve ku kjo e drejtë përshkruhet dhe garantohet është tashmë një temë e absolvuar, e mbuluar në një numër punimesh të kolegeve dhe kolegëve të mi nga sektori i OJQ-ve. Prandaj, në këtë tekst do të përpiqem të përshkruaj lidhjen shkakësore midis të drejtës për shprehje të lirë dhe aktivizmit, sepse ato janë të rëndësishme për një demokraci funksionuese dhe mënyrën se si demokracia vdes në një kohë kur liria e shprehjes është nën sulmin e interesave të ndryshëm, shpesh politike.

Presidenti i njëzet e gjashtë i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Teodor Ruzvelt, mbi të drejtën e shprehjes së lirë, ka deklaruar “Të publikohet se nuk guxon të ketë asnjë kritikë (kufizim të së drejtës për shprehje të lirë) ndaj Presdentit, ose se duhet të mbështesim Presidentin, madje edhe kur gabon, jo vetëm qe është jo-patriotike dhe servile, por është një tradhti morale ndaj publikut amerikan “. Citati tregon drejtpërdrejt pse shprehja e lirë e qytetarëve është thelbësore në një demokraci. Pa kritikë, pa shprehje të lirë të mendimeve, qëndrimeve, jo vetëm që nuk ka demokraci por nuk ka as progres.  Оттаму и активизмот кој произлегува со користењето на правото слободно изразување е нужност во една демократија и слободно општеPrandaj aktivizmi që lind nga përdorimi i të drejtës për shprehje të lirë është domosdoshmëri për një demokraci dhe shoqëri të lirë.

Por cilët janë shembujt tanë në praktikë? Jo shumë kohë më parë, dëshira partiake e shfaqur përmes administratës shtetërore sulmonte drejtpërdrejt ata që në një mënyrë apo në një tjetër shpreheshin lirisht dhe guxonin ta kritikonin atë publikisht. Kështu, ndoshta në përpjekje për të përdhosur mendimin dhe shprehjen e aktivistëve, u përpoq të kufizonte, përçmonte dhe diskualifikonte mendimin e aktivistëve nëpërmjet publikimit të njoftimeve për taksat, sulme përmes mediave dhe aktivistëve. Sidoqoftë, kjo nuk i inkurajoi aktivistët në shfrytëzimin e të drejtës së tyre për shprehje të lirë. Çdo qytetar, pavarësisht nga pozicioni i tij, ka të drejtën e shprehjes së lirë dhe asnjë qasje nuk duhet ta kufizojë atë. Atyre që janë në pushtet mund të mos u pëlqejnë qëndrimi dhe mendimi juaj, por kjo është arsyeja pse kjo e drejtë është e garantuar dhe e drejtë themelore e njeriut që askush nuk mund t’jua marrë… Ku është kufiri i lirisë së shprehjes? Është e thjeshtë, përfundon atje ku hyni në të drejtat e të tjerëve përreth jush.  Nuk është liri e shprehjes gjuha e urrejtjes, shpifjet dhe nënçmimi i të tjerëve. Me fjalët e një prej shkrimtarëve të mi të preferuar të fantastiko- shkencës, Xhim S. Hajns, i cili thotë se “Liria e shprehjes nuk ju mbron nga pasojat e thënies së budallallëqeve dhe të pavërtetave”.  Kështu, përmes prizmit aktivist, është jashtëzakonisht e rëndësishme të respektoni të drejtat e të tjerëve përreth jush.

Në përgjithësi, e drejta e lirisë së shprehjes është themeli i një shoqërie demokratike. Ndërsa vetëm një shoqëri demokratike ka nevojë për aktivizëm dhe pjesëmarrje të qytetarëve. Prandaj është jashtëzakonisht e rëndësishme që ne ta përdorim këtë të drejtë në mënyrën e duhur, pa urrejtje dhe me kritika atje ku meriton kritikë.

 

Blazen Maleski