Честопати, да седнете на маса со група дебатери изгледа како тениски меч од близу, но со зборови и чувство на неодлучност за тоа дали навистина сакате да го проследите истиот до крај, бидејќи крајот не е на повидок. Додека пак трае мечот, можно е воопшто и да не ја забележите борбата која оди во позадина – борба помеѓу неуморниот порив за критичко себе-изјаснување и брзината на истовремено умствено продуцирање на низа аргументи на одредена тема. Сепак, желбата за критичко изјаснување на своите ставови не е исклучива карактеристика само за дебатери, баш напротив, во голема мера е инхерентна за секој човек, а особено кај младите.

            Денес, се поголем акцент се поставува на способноста за критичко размислување на индивидуата, односно нејзината способност да размислува јасно, разумно и рефлективно за тоа како да постапи и во што да верува.[1] Од големо значење за општеството е токму развојот на оваа способност кај најмладите како би прераснале во целосно-оформени и активни единки кои ќе можат да ја проценат важноста на дадена идеја, да ги разберат логичките поврзаности помеѓу идеите, да ги забележат недоследностите при критичкото размислување, да оформат и проценат аргументи, системски да ги решаваат проблемите, но и да размислуваат за оправданоста на сопствените верувања и вредности. Сепак, за да биде одржлив овој развој потребно е општеството да нуди и начини за негов прогрес. Имено, многу е важно општеството да го согледува спектарот на различни идеи и ставови кои се појавуваат за низа општествени прашања, односно да овозможи нивно филтрирање преку квалитетна дебата. Потребата за почесто оддржување на добра критичка дебата во општеството е се поочигледна земајќи го предвид фактот дека во јавноста се пореткото се среќаваат добро издржани и конструирани аргументи. Една квалитетна дебата со вредносно силни аргументи може да претставува одличен катализатор на ставови кај јавноста, а воедно и да го спречи континуираното догматско попримање на туѓи плитки и лесно убедителни идеи и пропаганди.

Сепак, долго време се запрашував колку навистина дебатата, како алатка, има придонес кон развојот на критичкото размислување кај една млада индивидуа. Воедно, дали значително различно се развиваат ставовите на младите кои се вклучени во дебати (пр. преку дебатни програми) од оние кои никогаш во својот живот не биле вклучени или земале учество во структурирана дебата. Имајќи ја можноста да соработувам и притоа неизбежно општо да ги анализирам двете групи на млади луѓе – дебатери и недебатери, увидов дека навистина постои разлика во начинот на критичко размислување кај групите. Имено, една од основните разлики е способноста на дебатерите многу ефективно да ги филтрираат информациите кои доаѓаат до нив и да заземат аргументиран став за конкретно прашање, за разлика од младите кои немаат контакт со дебата. Во поглед на начинот на критичко размислување, постои значителна разлика со оглед на тоа што еден дебатер му приоѓа на проблемот аналитички, истворемено ги согледува повеќето страни и димензии на проблемот и спроведува компаративни анализи за истите. Од друга страна пак, младите лица кои не се дебатери првично ги развиваат своите ставови врз основа на персоналното искуство, при што честопати не ја согледуваат поголемата слика на проблемот, но воедно се чувствува и недостаток на целосно оформени аргументи од нивна страна.[2] Понатаму, дебатерите развиваат и силни говорнички, истражувачки и организациски способности кои влијаат врз начинот и структурата со кои тие ги презентираат своите критички ставови. Според тоа, дебатата како механизам за структурирано и аргументирано изјаснување е клучна за развојот на критичкото размислување на една млада индивидуа и нејзиниот понатамошен успех.

Развојот на критчката мисла на младите преку квалитетна дебата вообичаено придонесува и кон поттикот за нивна зголемена ангажираноста во општеството. Најчесто, критички настроените млади луѓе се оние кои се силно засегнати за сериозни општествени прашања и пројавуваат интерес за преземање на дејствија за промена на неприфатливите однесувања и практики. Ова станува се почест случај насекаде во светот преку преземање на низа различни иницијативи конструирани се со цел да се чуе гласот на младите. Заклучно со ова, денес може да се тврди дека заложбите за квалитетна дебата која придонесува кон развојот на критичка мисла кај младите се’ се позначајни, особено за општествениот развој.

——————————————————————————————————————————–

[1] Fisher, Alec, Critical Thinking – An Introduction, Cambridge, Cambridge University Press, 2001; https://philosophy.hku.hk/think/critical/ct.php;

[2] Се разбира, секогаш постојат исклучоци кои укажуваат токму на спротивното, но сепак фактот што станува збор за исклучоци не дозволува да ги земеме како добра појдовна основа за генерализација на развојот на критичката мисла кај младите кои не се вклучиле во дебата/дебатна програма.

 

Ванѓел Ѓорѓиев

 

Me dabat cilësor deri në zhvillimin e mendimit kritik tek të rinjtë

Shpesh herë, të uleni të tryezë me një grup debatues duket si garë tenisi nga afër, por me fjalë dhe ndjenjën e pa vendosmërisë në lidhje me atë se, nëse vërtet dëshironi të ndiqni debatin deri në fund, sepse fundit nuk shihet. Derisa sa zgjat gara, është e mundur aspak mos e vëresh luftën e cila po zhvillohet në prapavijë – luftë ndërmjet vrullit të pa lodhshëm për vetë -–deklarim kritik dhe shpejtësinë e procedimit të njëkohshëm mendor të një sërë argumenteve për një temë të caktuar. Megjithatë, dëshira për prononcim kritik të qëndrimeve tënde, nuk është karakteristikë vetëm e debatuesve, përkundrazi, në masë të madhe është inherente për çdo person, dhe në veçanti tek të rinjtë.

            Sot, theks gjithnjë e më i madh vendoset mbi aftësinë për mendim kritik të individit, përkatësisht aftësisë së tij të mendojë qartë, në mënyrë racionale dhe të reflektojë në lidhje me atë se si ka vepruar dhe në se të besojë[1].  Me rëndësi të madhe për shoqërinë është pikërisht zhvillimi i kësaj aftësie tek të rinjtë, si të shndërrohen në individë tërësisht të formuar dhe aktiv, të cilët do të mund të vlerësojnë rëndësinë e idesë së caktuar, të kuptojnë lidhjet logjike ndërmjet ideve, të vërejnë mangësitë gjatë mendimit kritik, të formojnë dhe të vlerësojnë argumentet, në mënyrë sistemore të zgjedhin problemet, por edhe të mendojnë për arsyeshmërinë e besimeve dhe vlerave të tyre. Megjithatë, për të qenë i qëndrueshëm ky zhvillim, shoqëria duhet të ofrojë edhe mënyrën e progresit të saj. Përkatësisht, është me rëndësi të madhe shoqëria të shohë spektrin e ideve të ndryshme dhe qëndrimeve të cilat paraqiten për një sërë çështje shoqërore, përkatësisht të mundësojë filtrimin e tyre nëpërmjet debatit të mirë.  Nevoja për mbajtjen më të shpeshtë të debatit të mirë kritik në shoqëri është gjithnjë e më evidente duke e marrë parasysh faktin se në publik gjithnjë e më rrallë hasen argumente të mira të qëndrueshme dhe të konstruktuara.  Një debat cilësor me argumente të vlefshme, të fuqishme mund të paraqesë katalizator të fuqishëm të qëndrimeve te publiku, ndërsa njëkohësisht edhe të ndërpresë pranimin dominues të vazhdueshëm të ideve dhe propagandës së huaj të cekët dhe bindëse.

Megjithatë, kohë të gjatë pyesja veten se sa në të vërtetë debati, si mjet, ka kontribut në zhvillimin e mendimit kritik te një person i ri.  Njëkohësisht, a zhvillohen dukshëm ndryshëm qëndrimet e të rinjve të cilët janë të përfshirë në debate (për shembull nëpërmjet programeve për debat) nga ata të cilët asnjëherë në jetën e tyre nuk kanë qenë të përfshirë ose nuk kanë marrë pjesë në debate të strukturuara.  Duke pasur mundësinë të bashkëpunoj dhe gjatë kësaj në mënyrë të pa shmangshme të analizoj përgjithësisht dy grupet e të rinjve – debutues dhe jo debutues, konstatova se vërtet ekziston dallim në mënyrën e mendimit kritik te grupet.  Përkatësisht, një nga dallimet kryesore është aftësia e debutuesve në mënyrë shumë efikase të filtrojnë informacionet të cilat vijnë deri tek ata dhe të marrin qëndrim të argumentuar për çështje konkrete, për dallim nga të rinjtë të cilët nuk kanë kontakt me debatin.  Në drejtim të mënyrës së mendimit kritik, ekziston dallim i konsiderueshëm duke pasur parasysh atë se një debatuesi i qaset problemit në mënyrë analitike, njëkohësisht i sheh më tepër anë të dimensionit të problemit dhe bën analiza krahasuese për të gjitha.  Nga ana tjetër, të rinjtë të cilët nuk janë debutues fillimisht i zhvillojnë qëndrimet e tyre në bazë të përvojës personale, gjatë çka shpesh herë nuk e shohin imazhin më të madh të problemit, por njëkohësisht ndihet edhe mungesa e argumenteve tërësisht të formuara nga ana e tyre. [2]  Më pas, debatuesit zhvillojnë edhe aftësi të fuqishme oratore, organizuese dhe hulumtuese të cilat ndikojnë mbi mënyrën dhe strukturën me të cilën ata i prezantojnë qëndrimet e tyre kritike.  Sipas kësaj, debati si mekanizëm për deklarim të strukturuar dhe të argumentuar është kryesor për mendimin kritik të një individi të ri dhe suksesi i tyre i mëtutjeshëm.

Zhvillimi i mendimit kritik i të rinjve nëpërmjet debatit cilësor, zakonisht kontribuojnë edhe ndaj nxitjes së angazhimit të tyre më të madh në shoqëri. Zakonisht, të rinjtë me mendim kritik janë ata të cilët janë fuqishëm të prekur nga çështje serioze shoqërore dhe paraqesin interes për ndërmarrjen e veprimeve për ndryshimin e sjelljes dhe praktikave të pa pranueshme.  Kjo po bëhet dukuri gjithnjë e më e pranishme në botë, nëpërmjet ndërmarrjes së një sërë iniciativave të ndryshme, me qëllim të dëgjohet zëri i të rinjve.  Si rrjedhojë, sot mund të konstatohet se angazhimet për debat cilësor që kontribuon në zhvillimin e mendimit kritik tek të rinjtë janë gjithnjë e më të rëndësishme, në veçanti për zhvillimin shoqëror.

——————————————————————————————————————————–

[1] Fisher, Alec, Critical Thinking – An Introduction, Cambridge, Cambridge University Press, 2001; https://philosophy.hku.hk/think/critical/ct.php;

[2] Kuptohet, çdo herë ekzistojnë përjashtime të cilat sugjerojnë në të kundërtën, por megjithatë fakti që bëhet fjalë për konkluzione nuk lejon të marrë parasysh si bazë e mirë fillestare për përgjithësim të zhvillimit të mendimit kritik tek të rinjtë, të cilët nuk janë të përfshirë në program debutues / debat.